उपसर्ग और उसके प्रकार ( uparsarg )

उपसर्ग और उसके प्रकार
उपसर्ग और उसके प्रकार

उपसर्ग और उसके प्रकार ( uparsarg )

वैसे शब्द जो किसी शब्द के आगे लग कर अर्थ बदल देते है  ऐसे शब्दांशों को उपसर्ग कहते हैं।

 हिंदी ब्याकरण में बाइस (22) उपसर्ग हैं:

  1. अति – आधिक्य अतिशय, अतिरिक्त ,अतियोग )

  2. अधि – अधिनायक , अधिपति, अध्यक्ष)

  3. अनु – अनुरूप, अनुमान,अनुक्रम, अनुताप, अनुज  )

  4. अप – ,  अपकर्ष, अपमान

  5. अभि – अभिनंदन, अभिलाप), अभिमुख, अभिनय), अभ्युत्थान, अभ्युदय

  6. अव – अवगणना, अवतरण अवकृपा, अवगुण

  7. आ -आकंठ, आजन्मआगमन, आदान,आक्रमण, आकलन

  8. उत्, उद् –  उत्कर्ष, उत्तीर्ण, उद्भिज्ज

  9. उप –  उपाध्यक्ष, उपदिशा), गौण (उदाहरण: उपग्रह, उपवेद, उपनेत्र

  10. दुस्, दुर्, दुः – दुराशा, दुरुक्ति, दुश्चिन्ह, दुष्कृत्य

  11. नि -,  नकार  निकामी, निजोर

  12. निस्, निर्, निः – निरंजन, निराषा, निष्फळ, निश्चल, नि:शेष

  13. परा -पराजय, पराभव)

  14. परि – परिमित, परिश्रम, परिवार

  15. प्र – प्रकोप, प्रबल, प्रपिता

  16. प्रति –  प्रतिकूल, प्रतिच्छाया), एकेक (उदाहरण: प्रतिदिन, प्रतिवर्ष, प्रत्येक

  17. वि – विख्यात, विनंती, विवाद), अभाव (उदाहरण: विफल, विधवा, विसंगति

  18. सम् -संस्कृत, संस्कार, संगीत), सही (उदाहरण: संयम, संयोग, संकीर्ण)

  19. सु –  सुभाषित, सुकृत, सुग्रास,सुगम, सुकर, स्वल्प),  सुबोधित, सुशिक्षित

उदाहरण

  • प्रति + अप + वाद = प्रत्यपवाद

  • सम् + आ + लोचन = समालोचन

  • वि + आ + करण = व्याकरण

उर्दू-फारसी के उपसर्ग

youtube channel
whatsapp group

 

अल –  अलविदा, अलबत्ता

कम – कमसिन, कमअक्ल, कमज़ोर

खुश –  खुशबू, खुशनसीब, खुशकिस्मत, खुशदिल, खुशहाल, खुशमिजाज

ग़ैर – ग़ैरहाज़िर ,ग़ैरकानूनी,, ग़ैरवाजिब ,ग़ैरमुमकिन, ग़ैरसरकारी, ग़ैरमुनासिब

ना – नामुमकिन, नामुराद ,नाकामयाब, नापसन्द ,नासमझ, नालायक, नाचीज़ नापाक नाकाम

ब – बनाम ,बदस्तूर ,बमुश्किल ,बतकल्लुफ़

बद – – बदनाम .बदमाश बदकिस्मत, बदबू ,बदहज़मी, बददिमाग, बदमज़ा, 

बर – – बरकरार, बरवक्त, बरअक्स, 

बा – – बाकायदा, बाकलम, बाइज्जत, 

बे – बेबुनियाद ,बेईमान, बेवक्त ,बेरहम, बेतरह, बेइज्जत, 

ला –  लापता, लाजबाब, लावारिस, लापरवाह, लाइलाज ,लामानी ,,

 

 

youtube channel
Whatsapp Channel
Telegram channel

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Scroll to Top